Муниципальное казенное дошкольное образовательное учреждение
«Нютюгский детский сад»
Лезги мах
«АЦИ БАЦИ ВА АДАН ДУСТАР»
Воспитатель Алисенова Д.С.
Нютюг 2021 г
АЦИ-БАЦИ ВА АДАН ДУСТАР
Вуч хъсан я гатун югъ,
Вуч хъса-ан я-я-я!
Вуч масан я гатун югъ,
Вуч маса-ан я-я-я!
Вуч ширин я гатун югъ,
Вуч шири-ин я-я-я!
Къацу я чуьллер,
Михьи я цуьквер,
Михьи-и я-я-я!
Ихьтин шад мани лугьуз-лугьуз, Аци-Баци вичин дуст Къуьрен патав физвай. Къуьрез ада вичиз бадедивай ван хьайи мах тухузвай.
Са кьадар рекьиз фейила, Аци-Бацидал вичелай чIехи фитедин барбалаг авадарзавай Пепедшараг гьалтна.
- Къуватар хьуй! – лагьана Аци-Бациди.
- Сагърай, - жаваб гана, адаз чапрас-чапрас са вил яна Пепедшарагди ва, вичин къуватлу патахъ кIвачер чиле акIурна, барбалагдиз рум гана. Барбалаг кьурай векьин кьалунихъ галкIанвай, гьавиляй Пепедшарагдивай сакIани ам авадариз жезвачир.
- Куьмек гудани? – дуствилелди хабар кьуна Аци-Бациди.
- Герек авач, - Пепедшарагди хъилелди жаваб гана. – Ви куьмек галачизни жеда…
- Са манини лугьуда за ваз, - меслятна Аци-Бациди.
- КIандач заз ви мани.
- За ваз са хъсан махни ахъайдай…
- Махарни жуваз тур! – гьарайна Пепедшарагди.
Аци-Бациди, мягьтел хьана, къуьнер агажна ва вичин рехъ давамарна.
Тамун жигъирдилай элячIдайла, Аци-Бацидиз ригеярни аламай еке са къуьлуьн твар тухузвай Цекврешараг акуна. Залан твар ялдай кьван адан аман атIанвай.
-Къуватар хьуй! – лагьана Аци-Бациди Цекврешарагдиз.
Сагърай, - жаваб гана Цекврешарагди. Ам, кIвач-кIвачел вегьена, къуьлуьн тварцихъ агалтна, ял ягъиз ацукьна.
- Куьмек гудани, дуст?
- Ваъ, герек авач, - хъилелди жаваб гана Цекврешарагди.
- За ваз хъсан са манини яда-е!..
- КIандач заз ви мани!
- Са махни ахъайда за ваз.
- Махни ваз амукьрай, заз кIандач, - хъилелди лагьана Цекврешарагди.
Мягьтел хьайи Аци-Бациди къуьнер агажна ва мадни вичин рехъ давамарна.
- Къенин югъ ихьтинди вучиз ятIа яраб? – вичи-вичикди веревирдзавай Аци-Бациди.
- Вири къе кIевени ава, виридак хъелни ква. Белки цифедивай ятIа? – ам, кьил хкажна, цавуз килигна: цавал цифедин гьич са гъвелни алачир. – Ала-а-мат! – кьил галтадна Аци-Бациди, - Бес къе югъ икьван писди вучиз я? Къуьрекни хъел кваз хьайитIа, бес за мах низ ахъайда?! Ахпа ам зи рикIелай алатдайди я! Бадеди гзаф махар ахъайзава кьван… Акьванбур рикIел аламукьдани?!
Жуьреба-жуьре хиялрик кваз, Аци-Баци къалин валара авай вичин дуст Къуьрен кIвализ гьахьна. Къуьр кIвале авай. Ада вичиз гуьлуьтар хразвай. Аци-Баци акурла, Къуьрез гзаф шад хьана.
-Къенин югъ… Къенин югъ, икьван писди вучиз ятIа, чидачни ваз?
- Пис йикъар жедайди туш, - жаваб гана Къуьре.
- Тахьайла, бес чи дустариз къе хъел вучиз ава?
- Низ?
- Пепедшарагдизни, Цекврешарагдизни … Абуруз зи куьмек кIан хьанач… Чеб, лагьайтIа, кIеве авай!
- Аквадай гьаларай абурун гуьгьуьлар авач, - жаваб гана Къуьре.
- Гуьгьуьлар? Абур вуч затIар я, гуьгьуьлар?
- Гуьгьуьлар… Гуьгьуьл… За ваз гьикI лугьун, гьикI за вун гъавурда тван, Аци-Баци. Мисал яз, вун шадди я. Ваз хъуьрез, рахаз, манияр лугьуз, махар ахъайиз, къугъваз кIанда. Им ви гуьгьуьлар хъсанзава, абур вахъ ава лагьай чIал я … Гуьгьуьлар хъсан хьун, хъуьрез, шадвал ийиз кIан хьун лагьай чIал я… Гила чир хьанани ваз?
- Чир хьана, - жаваб гана Аци-Бациди. – Гуьгьуьлар авачирла, закни хъел акатун мумкин яни?
- А кар заз чидач, - жаваб гана Къуьре. – Чун кьвед фадлай дустар я, амма заз вак хъел кваз гьич садрани акурди туш. Вун гьамиша шадди ва къениди я.
- Чухсагъул, дуст кас, - лагьана Аци-Бациди, - вунни къениди ва шадди я…
-Ша захъ галаз, зи бадедин патав
-Ша, Аци Баци.
Мадни вичин манидал илигна, Аци-Бацини Къуьр рекье гьат хъувуна.
Тамун жигъирдал агакьайла, абурал, къуьлуьн твар ялиз тежез, шехьзавай Цекврешараг гьалтна. Аци-Бациди адав гвай къуьлуьн твар цIекIверикайни ригейрикай михьна.
- Ви гуьгьуьлар авач, - лагьана Аци-Бациди Цекврешарагдиз.
- Вучтин гуьгьуьлар?! – мягьтел хьана Цекврешараг. – Абур вуч затIар я?
- Ахпа лугьуда, дуст кас. Исятда ша чахъ галаз.
- Гьиниз?
- Зи бадедин патав… Чна ваз къуьлуьн тварни ялиз куьмек гуда. Тушни, Къуьр?
- Гьелбетда гуда, - шаддиз жаваб гана Къуьре..
- Куьн кьведни хъсан дустар я, аферин, - лагьана Аци-Бациди. – Са мани лугьуда за квез
Вуч хъсан я гатун югъ,
Вуч хъса-ан я-я-я!
Вуч масан я гатун югъ,
Вуч маса-ан я-я-я!..
Са кьадар рекьиз хъфейла, дустарал, фитедин барбалаг авадариз тежез, хъилелди адал гъутар илигнавай Пепедшараг гьалтна.
- Акъваз, - лагьана дуствилелди адаз Аци-Бациди. – АкI вуна а барбалаг кукIварунни мумкин я… Ваз хъел къвемир, дуст кас, къе ви гуьгьуьлар авач. Чна ваз куьмек гуда.
- Вуч затIар я а гуьгьуьлар? – хабар кьуна Пепедшарагди. – Недай затIар яни абур?
- Ваъ, дуст кас, гуьгьуьлар недай затIар туш. Абур гзаф хъсан маса затIар я.
- Заз гишинзава, - лагьана Пепедшарагди.
- Зазни! – рахана Цекврешараг. – И къуьлуьн твар ви бадедиз гуда за, Аци-Баци. Къуй ада чаз фу чурурай.
- И барбалагни гьадаз хьурай! – меслятна Пепедшарагди. – Гьазур пичина кудай затI жеда адаз.
Аци-Бациди, разивал гана, манидик кекяна:
…Къацу я чуьллер,
Михьи я векьер,
Михьи-и я-я-я!
Шад я къе цуьквер,
Шад я чи рикIер,
Ша-а-ад я-я!
Абур Аци-Бацидин бадедин патав хтана.
- Аферин квез, - лагьана Аци-Бацидин бадеди, - куьн зурба кьегьалар я. Икьван еке къуьлуьн тварни, икьван зурба барбалаг гьар нивай хьайитIани ялиз жедайди туш! Куьн гзаф къуватлубур я… Анжах куьне, балаяр, и къуьлуьн тварни и барбалаг куь дидейриз хутах. Абуруз герек жеда и затIар. Фу квез бадеди гьакIани гуда…
- Ваъ, баде! – саки гьарайна, са сивяй лагьана Пепедшарагдини Цекврешарагди. – Ибур чаз чуьлдай жагъанвайбур я, дидейрини са гафни лугьудач.
- АкI ятIа, хьурай, зун рази я, зи балаяр. За гьа куьне лагьайвал ийида. Бадеди, куь рикIиз гьикI кIандатIа, гьакI ийида. Аферин.
Хьрак цIай кутуна, фу чрадалди, Аци-Бациди вичин дустариз гзаф хъсан са мах ахъайна. Дустари чими фу тIуьна, чеб тухарна.
- Гила куьне куьн гьикI гьиссзава? – хабар кьуна Аци-Бациди, хъуьцуьганрихъ агалтна, къулайдиз ял язавай вичин дустаривай.
- Хъсандиз! – са сивяй жаваб гана абуру.
- Манияр ядай гьевес авани квехъ?
- Ава, Аци-Баци!
- Хъуьруьнар ийиз кIанзавани квез?
- Ава!
- АватIа, квехъ гуьгьуьларни ава, - лагьана Аци-Бациди. – Гьамиша чир хьухь: шадвилерал рикI хьайи вахт, квехъ гуьгьуьлар авай, куь гуьгьуьлар хъсанзавай вахт я! Гуьгьуьл – им шадвал я!.. Зазни и кар зи бадедивай чир хьана…
